Kazak Abdal (XVII.yüzyıl) Deliorman/Bulgaristan
Romanya Türklerindendir. Onyedinci yüzyılda yaşadığı sanılan bir ozandır. Şiirlerinin bir kısmı hiciv örnekleriyle doludur. Dili yalın ve sadedir. Rahat okunur. Şiirleri güncelliğini halen korumaktadır.
Kazak Abdal’ın, Bektaşi gelenekleri içinde, yaşam öyküsü ilgi çekicidir. Bu öykü Turgut Koca’nın Bektaşi Şairleri ve Nefesleri kitabında şöyle anlatılmaktadır:
”Rus Çarı’nın kızı bir çocuk doğurur. Fakat bu çocuk, annesinden süt emmez. Bu duruma ne hekimler, ne de papazlar çare bulamazlar. Sonunda Deliorman dergahından, Rusya’dan Tuz parası almak üzere gelen Demir Baba’ya: ”Sen keramet ehli bir azizsin. Bu çocuğu tutulduğu hastalıktan kurtar.” diye yalvarırlar. Demir Baba da: ”Bu çocuğun süt emmesini sağlar isem, tekkeme nezreder misiniz?” der. Kabul ederler. Demir Baba çocuğa: ”Em!” der. Çocuk, anasının memesini emer. Delikanlılık çağına erince, Demir Baba dergahına gönderirler. Böylece Demir Baba, çocuğu evlat edinir ve adını da Ahmet koyar. Bu çocuk daha sonra Demir Baba’dan el alır ve adı da ”Kazak Abdal” olur”. Söylence böyle bitiyor.
Kazak Abdal’ın ucu tenteneli ve taşlanmış bir mendilinin, Demir Baba dergahında bulunduğunu, Deliorman’dan gelen göçmenler söylemektedirler. Kazak Abdal, Denizli’deki dergahında yatmaktadır.
Elimizde bir kaç şiiri olan Kazak Abdal’ın, kim olduğu, ne zaman yaşadığı kesin olarak bilinmiyor. Sadettin Nüzhet, XVII. yüzyılda yaşamış Bektaşi şairlerinden olduğunu, şiirlerine rastlanan yazma dergilerin bu yüzyıl sonlarında yazılmış olmasına bağlıyor.
Kazak Abdal’ın Romanya Türklerin-den olduğu söylenmektedir. Hayali bir resmi de yapılmıştır. Bir şiirinden ise asıl adının Ahmet olduğu anlaşılıyor. Kendine özgü ve gerçekçi bir bakışı vardır. Ali sevgisi Ali’de Tanrı’nın dile geldiği, görünüş alanına çıktığı, onun insan biçiminde tanrı olduğu inançla anılır, anlatılır.
Kazak Abdal’ın toplumsal kurumları, yerleşik inançları, gelenekleri yeren iki şiiri günümüzde de değerini korumaktadır. Belli bir toplumsal düzenin oluşturduğu insanın alabildiğine yerildiği bu şiirler, yerginin ötesinde mizahi öğeler de taşır. Azmi’yi ve Kaygusuz Abdal’ı anımsatır. Ali de Tanrı’nın dile geldiğini görünüş alanına çıktığını söyler. Tanrı’yı insanlaştırır.
Yerici-alaycı tutumu, güldürücü diliyle yobazlara, sofulara kulaktan dolma tutarsız bilgilerle bilgin görünmeye çalışan cahillere ses kalabalığı ile başkalarını susturmaya çalışanlara şiirlerinde sataşır, onların olumsuz yanlarını sergiler. Aslında şiirleri açıktır, yoruma gerek duymaz. Yerginin içinde gerçeği sunar. Kimlere çattığını açıkça söyler.
Kazak Abdal, kendine özgü söyleyişi, buluşu olan, olaylara çok alaycı yerici gözle bakmasını bilen, yazınımıza değişik bir ses getirmiş ozanımızdır. Alaycılığı ve yericiliğiyle 16. yüzyılda yaşamış Azmi’yi anımsatıyor. Kırsal kesimin ozanlarınca da çalınmış söylenmiştir. Bu şiir türünde onun gibi başarılısı görülmemiştir. Hacı Bektaş Veli’ye yürekten bağlıdır. çağını aşan tutumu ile köklü bir direniş içindedir, gerçekçidir.
Eserlerinden Bazıları:
Eşeği saldım çayıra
Eşeği saldım çayıra,
Otlaya karnın doyura
Gördüğü düşü hayıra.
Yoranın da anasını
Münkir münafıkın huyu,
Yıktı harap etti köyü
Mezarına bir tas suyu,
Dökenin de anasını
Dağdan tahta indirenin,
Iskatına oturanın
Mezarına götürenin,
İmamın da anasını
Derince kazın kuyusun,
İnim inim inilesin
Kefenin diken iğnesin,
Dikenin de anasını
Müfsidin bir de gammazın,
Malı vardır da yemezin
İkisin meyit namazın,
Kılanın da anasını
Kazak Abdal nutkeyledi,
Cümle halkı ta’neyledi
Sorarlarsa kim söyledi,
Soranın da anasını
Beğenmez
Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selam vermeğe dervişan beğenmez
Alemi taneder yanına varsan
Seni yanıltır mes’ele sorsan
Bir cim çıkmaz eğer karnını yarsan
Dergaha gider de erkan beğenmez
Elin kapusunda kul kardaş olan
Burnu sümüklü hem gözü yaş olan
Bayramdan bayrama bir tıraş olan
Berber dükkanında oğlan beğenmez
Dağlarda bayırda gezen bir yörük
Kimisi sipahi kimi serbölük
Bir elife dili dönmiyen hödük
Şehristana gelir lisan beğenmez
Bir çubuğu vardır gayet küçücek
Zu’mu fasidince keyif sürecek
Kırık çanağı yok ayran içecek
Kahveye gelir de fincan beğenmez
Yaz olunca yayla yayla göçenler
Topuz korkusundan şardan kaçanlar
Meşe yaprağını kıyıp içenler
Rumeli Yenice duhan beğenmez
Aslında, neslinde giymemiş hare
İş gelmez elinden gitmez bir kâre
Sandığı gömleksiz duran mekkare
Bedestana gelir kaftan beğenmez
Kazak Abdal söyler bu türlü sözü
Yoğurt ayran ile hallolmuş özü
Köyden şehre gelse bir Türkün kızı
İnci yakut ister mercan beğenmez