HALK OYUNLARI

Sözlü kültürün önemli bir öğesi olan geleneksel halk oyunları, kültürel değerlerin kuşaklar arasında aktarılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Orta Anadolu Alevi Türkmen toplulukları arasında oynanan “canimen” adlı oyun da geleneksel sözlü kültür ögelerinden birisidir ve kaynağı halka dayanan, yaratıcısı belli olmayan bir kültürel miras olarak günümüze taşınmıştır. Alevi inanç sistemi içerisinde, kökeni Türk kültürünün farklı inanç biçimlerine dayanan Alevi pratiklerinde, Türklerin İslamiyet’i kabulünden önceye ait olan gösteri sanatlarını kullanma geleneği korunmuştur. Bu çalışmada canimen oyununun geçmişten taşıdığı izler ortaya konulmuştur. Çalışma kapsamında kültürel kodların kuşaklar arasında aktarılmasında oyunun işlevi incelenmiştir. Aleviliğin değer sistemi ile bütünleşmiş, yöre halkının sosyal yapısını yansıtan ve kültürel özelliklerini günümüze taşıyan, eğlence amaçlı oynanan ‘canimen oyunu’nun anlatıldığı çalışmanın alan araştırması, Ankara Kalecik ilçesine bağlı Elmapınar Köyü ile sınırlı tutulmuştur. Halk oyunları, fertleri bir araya getirir, toplumun üyelerini bireysellikten sıyırarak kolektif bir unsura dönüştürmede rol oynar. Ağırlıklı olarak bu bağlamda ele alınan canimen oyununun işlevleri; sadece görünür vaziyette yerine getirdiği açık işlevler olarak değil, ritüeller ve seremonik unsurlar içeren örtük, gizil işlevleri ile değerlendirilmiştir. Çalışmanın verileri yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığı ile elde edilmiştir. Çalışmada oyun-dans ilişkisi üzerinde durulmuş, canimen, didaktik bir unsur olarak ele alınmıştır. Araştırma kapsamında oyunun önemli bir kültür ögesi olarak ait olduğu topluluğun birlik, beraberlik duygusunu güçlendiren, kültürel kodların kuşaklararası aktarımını sağlayan bir işleve sahip olduğu, aynı zamanda bir sosyalizasyon aracı olduğu görülmüştür. Öte yandan oyununun icrası ve işlevi; küreselleşme, kentleşme, göç gibi sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel gelişmelere paralel bir biçimde değişmektedir. Canimen, yöredeki kültür-inanç sisteminde varlığını korumakla birlikte; oyunun sözlü belleğe dair kavramlarının giderek unutulduğu, görsel hafızanın kaybolmaya yüz tuttuğu ve oyunun geçmişten bugüne devam eden didaktik işlevini bugün yeterince gösteremediği gözlemlenmiştir. Ritüeller, toplumsal ilişkilerin düzenlenmesi, sürdürülmesi ve toplumsal düzenin sağlanmasında önemli işlevlere sahip olduğuna göre, toplumsal yapıya uygun olarak değişime de açıktır. Günümüzde, unutulma tehlikesi ile yüz yüze olan canimen, kültürel kodları ve işlevsel özelliğiyle önemli bir sözlü kültür ürünüdür. Değişen yaşam koşulları ile gelişen değerler sisteminde canimenin yeniden sentezlenip gelecek kuşaklara aktarılabilmesi ve yaşatılabilmesi için mevcut yapısının kayıt altına alınması, yazılı kaynağa dönüştürülmesi kültürel değerlerin yaşatılması açısından hayati öneme sahiptir. Bu araştırma canimen oyununu sosyolojik bir perspektiften ele almıştır. Oyunla ilgili daha geniş örneklem üzerinde; edebiyat, halk bilimi, görsel sanatlar gibi farklı disiplinlerde yapılacak çalışmalarla kaybolmaya yüz tutmuş bir sözlü kültür unsuru korunmuş olacaktır. Ayrıca, oyunun tarihsel, kültürel, coğrafi özelliklerinin detaylandırılacağı araştırmaların kültürel ve bilimsel alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.